تالاب های استان خوزستان

تالاب هورالعظیم (هور الهویزه)

هورالعظيم که تنها باقيمانده تالابهاي بسيار بزرگ بين‌النهرين است در غرب استان خوزستان واقع است و به لحاظ تنوع‌زيستي فوق العاده غني است و عمده منابع آبي تالاب از طريق رودخانه‌هاي کرخه، نيسان، سابله و نهرهاي انشعابي تامين مي‌شود.

هورالعظيم ياهورالهويزه درجنوب غرب شهرستان جديدالتأسيس هويزه واقع بوده وشهررفيع مركز بخش نيسان در3كيلومتري آن قرار دارد. این تالاب شاهدي زنده براقوام وتمدنهاي مختلفي از بدو خلقت تاكنون بوده است اين تالاب يابه اصطلاح محلي«هور» همواره منبع اقتصادي غنيي براي مردم مجاور آن بوده وحاشيه نشينان هور كه مردمي از تبار عرب مي باشند بواسطه نعمات موجود درآن امرار معاش مي نمودند و تا قبل ازجنگ تحميلي دهها روستا و آبادي حاشيه هور با استفاده از هور و نيز از آبزيان آن اقتصاد خانواده هاي خويش رات أمين مي كردند. اما تقريباً تمام روستاهاي مجاورهور بجز شهر رفيع به طور كلي ازبين رفته وعملاً جز اسمي آز آنها جيزي برجاي نمانده است از جمله ي اين روستاها مي توان به روستاهاي زير اشاره كرد:حسچه،لوليه،عمه،كسر،مچريه،محيّره، سيّديّه، ابوچلاچ، مشيمشيّه، جرايه، طبر، شط علي،زهيريِه،برگه ،برص و...

پيشينه تاريخي اين تالاب ها نيز بسيار مورد توجه جهانيان است، بررسي‌ها نشان داده که اين تالابها زماني مساحتشان به دو ميليون هکتار مي‌رسيد و تقريبا يک‌سوم مساحت عراق را اشغال مي‌کرد به طوري که بالاتر از بغداد شروع شده و تا اروندرود ادامه مي‌يافت.

هورالظعيم که يک‌ سوم در ايران و دو سوم آن در عراق واقع شده يکي از زيستگاه‌هاي حساس و مهم پرندگان مهاجر آبزي و بومي منطقه است و حواصيل، غاز پيشاني سفيد، شغال، روباه، گربه جنگلي، سمور آبي، گراز، شير بد و انواع ماهي کپور از جمله حيات ‌وحش منحصر به فرد اين تالاب هستند.

اين هور تنها تالابي است که بر اساس بررسي‌ هاي کارشناسي از 100 نمره، نمره 100 را کسب کرده و هيج تالابي تاکنون چنين نمره ‌اي را به‌ دست نياورده است و بيشترين تعداد پرنده‌هاي در معرض خطر در اين تالاب به‌سر مي‌برند و اين تالاب از نظر حجم و انوع پرنده نيز بسيار قابل توجه است.

يکي از کارکردهاي مهم تالاب، جلوگيري از طوفان شن و گرد و خاک است چراکه تالابها رطوبت آب را بالا مي‌برند و خشک شدن هورالعظيم چه در ايران و چه در عراق ميزان وقوع طوفانهاي شن را افزايش داده است و باعث شده استان خوزستان در سه سال اخير با گرد و غبارهايي حدود 21 برابر استاندارد مواجه شود.

تالاب بامدژ

اين تالاب از اوايل فروردين تا نيمه آبان‌ماه دوره كم آبي خود را پشت سر مي‌گذراند چرا كه به دليل بستن دريچه ها و آبگيري سد شاوور، آب ورودي به تالاب كاهش پيدا كرده و پساب هاي كشاورزي ورودي به تالاب نيز توسط زهكش خارور از آن خارج شده و بخش هاي حاشيه آن خشك مي گردد.

با توجه به ارزشهاي كاربردي و بي نهايت مهم تالاب ها، اين تالاب مي تواند در ايجاد تغذيه و تخليه آبهاي زيرزميني، تنظيم جريان آب، كنترل سيلابها، تعديل در آب و هوا، منبع توليد فراورده هاي طبيعي، ايجاد مناطق گردشگري، بانك ژن، برگزاري بازديدهاي آموزشي و پژوهشي، اهميت اجتماعي – فرهنگي، اهميت حفاظتي و... مورد توجه قرار گيرد.

از 134 گونه گياهي تالاب بامدژ مي توان به خارشتر خزري و ايراني، ترنجبين، شيرين بيان، خارپنبه، شاه تره، گل گاوزبان، پونه، كُنار، تاج خروس، ني، گاگله و.. اشاره كرد.

حيات وحش اين زيستگاه بخش اصلي تالاب را تشكيل مي دهند چرا كه بيش از 40 گونه حيواني شامل پستانداراني همچون روباه، شغال، گرگ، كفتار، سمور، خفاش، خارپشت و... ماهياني همچون كپور، شيربت،، بني، حمري، بياح و... خزندگان و دوزيستاني همچون قورباغه، وزغ، لاك پشت، جكوي، مار و... در تنظيم اكوسيستم بامدژ نقش دارند.

پيش از اين دفتر بررسي هاي زيست محيطي در معاونت مطالعات پايه و طرح هاي جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان عنوان كرده بود؛ انجام برنامه ريزي در خصوص مديريت تالاب، پيشنهاد طرح هاي اجرايي و مطالعاتي، ارائه برنامه حفاظت و پايش مداوم منابع تالابي، تعيين كاربري هاي متناسب با وضع كنوني تالاب، احياء عرصه هاي تخريب شده، آموزش عمومي در سطوح مختلف، قرار دادن تالاب بامدژ در ليست مناطق چهارگانه، ايجاد هماهنگي ميان سازمانها و ارگانهاي ذيربط با حفاظت تالاب از جمله موارد اساسي و ضروري است كه مي بايست در مديريت تالاب مد نظر قرار گيرد.

قرار گيري تالاب بامدژ در 40 كيلومتري اهواز به عنوان مركز استان خوزستان و در ميان قرار گرفتن بين جاده ترانزيتي اهواز – انديمشك و خط راه آهن خرمشهر – تهران اين تالاب فراموش شده را در موقعيت جغرافيايي خوبي قرار داده است.

از بين 148 گونه پرنده بومي و مهاجر بيشترين سهم متعلق به خانواده چكاوكيان، حواصيليان، مرغابيان، آبچليكان است. اردك مرمري از گونه هاي در معرض خطر، چنگر، ليكو خوزي، باكلان، ماهي خورك، اگرت، چوپ پا، آبچليك، بلبل و... از جمله پرندگان آبزي و كنار آبزي اين تالاب محسوب مي شوند.

نام تالاب بامدژ اهواز با 134 گونه گياهي، 148 گونه پرنده بومي و مهاجر تاکنون در هيچ يك از مناطق چهارگانه پارك ملي، ، پناهگاه حيات وحش، منطقه حفاظت شده و همچنين اثر طبيعي- ملي، ثبت نشده است.

درباره بامدژ بیشتر بدانیم

تالاب بامدژ به وسعت چهار هزار هکتار در جنوب غربي ايران و در فاصله 40 کيلومتري شمال غرب اهواز قرار دارد . راه اصلي دسترسي به اين منطقه جاده اهواز ‌ـ انديمشک است و راههاي آسفالته درجه دو و سه نيز به صورت راه‌هاي فرعي در محدوده آن وجود دارد . تالاب بامدژ هميشگي و داراي آب شيرين است که توسط رودخانه شاوور ، طغيانهاي رودخانه دز ، کرخه و آبهاي اضافي اراضي کشاورزي اطراف آبگيري مي‌شود ، ارتفاع آن 25 متر بالاتر از سطح آبهاي آزاد است و سيماي طبيعي پيرامون تالاب را دشتهاي سيلابي و اکوسيستم‌هاي خشک دشتي تشکيل مي‌دهد . اين تالاب در ميان چشم‌اندازهاي شهرستان اهواز نمونه منحصر به فردي است و خرمي و سرسبزي آن از چشم‌اندازهاي زيباي طبيعي است که نظر هر بيننده‌اي را به خود جلب مي‌کند . تناوب و توالي رويشگاه‌هاي گياهي با آب و خشکي براي شمار زيادي از پرندگان مهاجر شرايط مطلوب و مطمئني براي زندگي ، آشيانه‌سازي ، تخم‌گذاري ، تغذيه و زمستان گذراني فراهم مي‌کند .

آب و هواي تالاب بامدژ با توجه به نوع پوشش گياهي منطقه که خاص آب و هواي گرم بياباني ، ميزان بارندگي و تبخير شديد ، خشک و بياباني گرم است . پوشش گياهي موجود تالاب بيشتر از گونه‌هاي آبدوست مثل لويي ، جگن ، ني و سيپروسها بوده و پوشش گياهي منطقه داراي دو سيماي مشخص بهار و پاييزه است . گياهان يک ساله و غالب گياهان چندساله در بهار رشد مي‌کنند ، بدين ترتيب در ماههاي اسفند تا ارديبهشت اين تالاب داراي سيماي مرتعي سرسبز بوده و بيشترين رويش‌هاي پاييزه متعلق به گياهان شورپسند است . 234 گونه گياهي در هور بامدژ ديده مي‌شود و 14 گونه گياهي آن از جمله خارشتر خزر ، خارشتر ايراني ، ترنجبين و شيرين بيان ، دارويي هستند . زيستگاههاي جانوري بامدژ به دو زيستگاه اصلي آب و خشکي تقسيم مي شود ، پوشش گياهي زيستگاه آبي که بخش اصلي تالاب را تشکيل مي‌دهد . گياهان ني ولويي است که محيطي امن و مناسب براي استتار جانوران منطقه به خصوص پرندگان بومي و جوجه‌آور و نيز گراز است .

بخش‌هاي مياني تالاب که فاقد پوشش گياهي است و بيشتر گياهان شناور را در خود جاي داده محل مناسبي براي تغذيه و استراحت جانوران آبزي به خصوص پرندگان مهاجر است . از انواع پرندگان آبزي و کنارآبزي اين منطقه مي‌توان به انواع مرغابي سانان ، آبچليک ، حواصيل اردک سرسبز ، عروس غاز ، قو ، باکلان ، باکلان کوچک و آنقوت اشاره کرد . همچنين شنگ(سگ آبي) تنها پستانداران آبزي تالاب ، انواع دوزيستان ، خزندگان ، لاک‌پشت خزري ، لاک‌پشت لاک نرم ، انواع ماهي‌هاي آب‌شيرين مثل بني ، شيربت ، حمري و بياح از ديگر آبزيان هستندکه در زيستگاه بامدژ مشاهده مي شوند . متأسفانه اين تالاب به دليل کاهش آب ورودي به تالاب ، برداشت بي رويه و اضافه بر ظرفيت از منابع موجود در تالاب ، ورود آلاينده‌هاي پسابهاي شهري و کشاورزي ، تخريب ، تصرف اراضي و زير کشت بردن ، در معرض تهديد و نابودي قرار گرفته است .

تالاب شیمبار

تالاب شيمبار در منطقه حفاظت شده شيمبار ، در امتداد رشته کوه هاي زاگرس جاي دارد . اين تالاب به دليل قرار گرفتن در بلندي هاي استان خوزستان متأثر از آب و هواي کوهستان بوده و داراي آب و هوايي معتدل و بارش فراوان باران به ويژه در پاييز و زمستان مي باشد . طبيعت جنگلي و گونه غالب درختي منطقه ، بلوط ايراني مي باشد . هر چند گوناگوني زيستي گياهان تالاب از مهمترين ويژگي هاي آن مي باشد ، اما پوشش غالب گونه هاي درختچه اي جاز يا بنگله است که سازگاري خوبي با محيط دارند . از گونه هاي جانوري در منطقه مي توان ، گرگ ، سغال ، روباه و خرس را نام برد . همچنين گونه هاي بسياري از پرندگان مانند پليکان ، چلچله ، کشيميان و ... در اين تالاب زندگي مي کنند .

منطقه شيمبار در 100كيلومتري شمال مسجدسليمان و در دره‌هاي عميق زاگرس واقع شده است، اين منطقه بيش از 50 هزار هكتار مساحت دارد.منطقه شيمبار تركيب منسجم ،شرايط آب و هوايي مناسب و تركيب ويژه درختان و درختچه‌ها، از ارزش توريستي بالايي برخوردار است.

اين منطقه با پوشش جنگلي مناسب و مناظر جذاب و ديدني توسط كوه‌هاي بلند و بعضاً برفگير واقع در دره مشترك كوه‌هاي دلا، تاراز و منار محصور شده است.هرچند تنوع زيستي گياهي از مهم‌ترين شاخص‌هاي اين منطقه بوده اما پوشش عمده و غالب آن، گونه درختچه‌اي جاز يا بنگله است كه با محيط خود داراي سازگاري قابل توجهي است.

گونه‌های جانوری در منطقه می‌توان ،گرگ ،شغال ،روباه ، خرس و... نام برد .همچنین تنوع عظیمی از پرندگان نظیر حواصیل ،چلچله ، کشمیان و... در این تالاب وجود دارد.ساکنین دائمی تالاب به طور پراکنده در روستاهای پیرامون تالاب سکونت دارند و پرورش چهارپایان اهلی نظیر بز وگوسفند اصلی ترین درآمد ساکنین منطقه می‌باشد.

تالاب میانگران

بسیاری از گردشگران و مسافران هنگامی که از سمت اهواز، باغملک یا شهرکرد ،اصفهان تصمیم به ورود به شهر ایذه دارند با دشتی سرسبز و پر آب در مقابل خود مواجه می شوند که همان تالاب میانگران است. در کنار این تالاب جاده ایذه – شهرکرد- اصفهان قرار دارد که تالاب فصلی بندون گاهی نمایان می شود. برای دسترسی به تالاب میانگران که از چهار جهت شهر ایذه قابل مشاهده است پس از ورود به شهر ایذه با قرار گرفتن در جاده پیون یا جاده دسترسی به کول و فرح، پرچستان و دیگر روستاهای در مسیر می توان به مشاهده از نزدیک تالاب پرداخت. برای اینکه در جریان جزئیات کامل وضعیت تالاب قرار بگیرم. این جاذبه طبیعی علاوه بر آنکه تالاب محسوب می شود در بهمن ماه سال ۱۳۸۹ به عنوان پناهگاه حیات وحش میانگران به تائید سازمان محیط زیست کشور رسید.

منبع تغذیه تالاب از هیچ رودخانه ای نیست و به همین دلیل نزولات جوی و آب‌های ناشی از آب شدن برف‌های ارتفاعات منطقه و حتی بخشی از فاضلاب های شهری به این تالاب ورود پیدا می کند. نی، گیاهان مرتعی، خارشتر، انواع یونجه و شنبلیله و نوعی از گیاهان محلی به نام‌های شتی و پاوکده از پوشش گیاهی غالب در تالاب محسوب می شوند. تالاب میانگران که همواره در معرض آسیب بوده است یکی از محدود تالاب هایی است که علاوه بر دارا بودن جاذبه های طبیعی از جاذبه های متعدد تاریخی به جای مانده از دوره ایلام بهره برده است. پیرامونی تالاب میانگران با روستاهای میانگران علیا، کرم علی وند، یارعلی وند، میانگران سفلی، خنگ اژدر، پرچستان فاضل، پرچستان علی، پرچستان گورویی، پرچستان اورک، کول فرح، راسوند و بلوطک شیخان و مجاورت تنگ تاریخی کول فرح با صدهها نقش انسان و حیوان ، اشکفت سلمان، نقش برجسته های یارعلی وند و کمال وند، قلعه ک‍ژدم، نقش برجسته خنگ اژدر، راسوند و... با تالاب، ضمن آنکه می تواند از تهدیدات پی در پی جلوگیری کند، توانایی تبدیل شدن تالاب میانگران به قطب گردشگری را دارد. یکی از مخاطراتی که حیات این تالاب و زیستگاه پرندگانی همچون اردک نوک پهن، خوتکا، فلامینگو، لک لک سفید و سیاه، لک لک سرحنایی، و حواصیل خاکستری و حتی گونه‌های جانوری مهم و کم‌یاب تالاب مثل اردک مرمری، اردک سرسفید و غاز پیشانی سفید را به خطر می اندازد خشک شدن پی در پی تالاب و افزودن آن به اراضی کشاورزی، ورود فاضلاب و پساب‌های اراضی کشاورزی و از همه مهمتر تصمیم به برداشت آب در طرحی به نام آبیاری اراضی اطراف تالاب میانگران است که در صورت اتمام طرح آبیاری اراضی اطراف تالاب که بدون دریافت توافقات تکمیلی از سازمان محیط زیست به مرحله اجرا رسیده و هم اکنون با پیشرفت قابل توجهی که داشته متوقف است، بیش از پیش برای تالاب ایجاد مشکل می کند. مصرف بی‌رویه آب از این تالاب در سال ۱۳۷۶ منجر به خشک شدن طبیعت باستانی این تالاب و حمله میلیون‌ها قورباغه به شهر ایذه شد.