نحوه ترغیب دانش آموزان به خلاقیت در درس جغرافیا

نخست باید علل بی انگیزگی دانش آموزان را جویا می شدم. بعد از مصاحبه و مشورت با همکاران و مدیریت مدرسه و همچنین خود دانش آموزان و اولیای آنها و اساتید محترم و پس از مطالعه کتب و مقالات متعدد اطلاعات لازم را جمع بندی و مورد تجزیه و تحلیل قراردادم و علل کم علاقگی دانش آموزان به جغرافیا را بررسی کردم. خلاصه یافته های حاصل از تجزیه و تحلیل مطالب گرد آوری شده به شرح زیر است:

· جغرافیا را (( علم مطالعه مکانها )) تعریف کرده اند نه (( علم ازبر کردن نام مکانها )). اما متاسفانه با وجود قدمهای مثبتی که در سالهای اخیر در تدوین کتب نوین جغرافیا برداشته شده ( بخصوص در پایه پیش دانشگاهی )، هنوز در کتب مقطع راهنمائی تاکید بر ازبرکردن نامهای جغرافیایی بیش از سایر وجوه جغرافیا است. دانش آموزان این مدرسه که قبلا در آزمونهای ورودی مدارس تیزهوشان مطالب دشوارتر از مطالب کتاب را مطالعه کرده اند، انگیزه چندانی برای مطالعه مطالب ساده کتاب را ندارند.

· کنکور محور بودن آموزش در کشور و بی اهمیت بودن درس جغرافیا در آزمونهای ورودی دبیرستانهای تیزهوشان و کنکور ورودی دانشگاهها، در کاهش دقت و علاقه دانش آموزان به جغرافیا بسیار موثر است.

· تاکید بر آموزشهای تئوری و فقط استفاده محدود از نقشه ها و کره جغرافیایی موجود درکلاس، دانش آموزان را در امر تعلیم و تعلم درگیر نمی سازد.

· تکیه بیش از حد بر تواناییهای معلم، به جای تکیه بر تواناییها و استعدادهای دانش آموزان که موجبات انفصال علمی بین معلم و دانش آموزان را فراهم می کند.

· دادن پاسخ سریع به سوالات و گرفتن مجال تفکر و خلاقیت از دانش آموزان و تاکید بر سوالهای کجا؟ ، چه کسی؟ و چه چیزی؟ که پاسخ آن در کتاب درسی موجود است، فرصت اندیشه و خلاقیت را از دانش آموز می گیرد.

با توجه به وضعیت علمی دانش آموزان و نظرات آنها ، همچنین بر اساس اطلاعات جمع آوری شده از همکاران و منابع و مدارک فوق الذکر مشکلات موجود بر طرف و راه حل های زیر انتخاب گردید:

- تشریح علم جغرافیای جدید و اهمیت و ضرورت و فایده های یادگیری آن برای زندگی بهتر و آسان تر در دنیای کنونی.

- افزودن مطالب جدید و علمی بر محتویات درس هر جلسه که با راهنمایی معلم توسط دانش آموزان و عمدتاً از اینترنت جمع آوری می شد.

- از آنجا که تقریبا همه دانش آموزان این مدرسه در منزل کامپیوتر داشتند و علاقه زیادی بر ارائه مطلب از طریق رایانه داشتند، به پیشنهاد خود دانش آموزان و همکاری بنده و مدیریت محترم و سایر همکاران قرار بر این شد که در هر جلسه چند نفر از دانش آموزان درس جدید را همراه با مطالب جدید علمی که خودشان تهیه می کنند، در محیط Power Point آماده کنند و در اتاق کامپیوتر با استفاده از ویدئو پروژکتور ارائه نمایند.

- تاکید بر توانمندیهای خود دانش آموزان برای تهیه وسایل ، ابزارها و حتی نرم افزارهای کمک آموزشی جغرافیا.

- تاکید بر حمایت از تفکر آزادانه و خلاق از طریق احترام به عقاید و رفتار آنها و امتیاز دهی به کارهای ابتکاری گروهی یا فردی.

- عدم پاسخگویی سریع به سوالات دانش آموزان و هدایت آنها و دادن فرصت کافی جهت یافتن پاسخ صحیح توسط خود آنها.

- استفاده محدود از سوالهای کجا ، کی ، چه کسی و چه چیزی و تاکید بر استفاده از سوالهای چرا ؟ و چگونه ؟ و ... که شاگرد را به تفکر واگرا و یافتن علل و عوامل حدوث پدیده ها و وقایع جغرافیایی وا می دارد.

جهت رفع مشکل ، کلیه موارد فوق الذکر به تدریج و به طور دقیق به اجرا در آمد. به طوریکه با مطرح کردن روش جدید در بین دانش آموزان شور وشوق زائد الوصفی ایجاد شد و در همان جلسات اول رزرو تمام درسهای کتاب جهت ارائه به کمک رایانه پایان گرفت و در مواردی مجبور شدیم که یک درس را به صورت گروهی به چند نفر جهت ارائه در کلاس اختصاص دهیم. در مورد گردآوری مطالب جغرافیایی از اینترنت نیز راهنمایی های لازم صورت گرفت و در مواردی آدرسهای برتر اینترنتی تهیه و در بین دانش آموزان توزیع شد.

به کمک دانش آموزان و نظارت بنده در هر کلاس یک نفر مسئول بانک نرم افزاری کلاس شد. دانش اموزان نرم افزارهایی را که تهیه می کردند در اختیار ایشان قرار می دادند تا به نوبت، خودشان در اتاق کامپیوتر به سایر دانش آموزان در مورد نحوه عملکرد نرم افزار توضیح دهند.

در مورد سوالاتی که خود دانش آموزان نمی توانستند در کلاس به پاسخ قانع کننده ای برسند؛ پاسخ آن سوال را به عنوان تکلیف جلسه بعد دانش آموزان تعیین می کردم تا فرصت کافی برای تفکر و مراجعه به منابع مختلف پیدا کنند. در جلسه بعد یکی ازدانش آموزان جواب سوال را ارائه می کرد و اجازه می دادم دیگران در مورد صحت یا سقم جواب اظهار نظر کنند تا خود به پاسخ صحیح رهنمون شوند.

به دانش آموزان گوشزد کردم که مطالب کتاب لزوماً بدون عیب و ایراد نیست و ممکن است اشکالات علمی و یا تایپی و ... در کتاب موجود باشد. لذا از آنها خواهش کردم که به صورت انتقادی درسهای کتاب را بخوانند و پیشنهادات خود را برای رفع مشکل به کلاس ارائه نمایند. در مواردی نقدهای بسیار جالبی از محتویات کتاب درس جغرافیا تهیه شد.

جهت ترغیب دانش آموزان برای تک تک کارهای فوق امتیازات مناسبی در دفتر نمره در نظر می گرفتم. البته تمام موارد فوق با نظارت و راهنمایی های مستقیم بنده صورت می گرفت.

به تدریج، با جا افتادن این روش، دانش آموزان بطور بسیار منظم و برنامه ریزی شده اکثر موارد خواسته شده را اجرا می کردند و فرایند کلاس محوری و دانش آموز محوری کاملا اجرا می شد. وظیفه بنده فقط هدایت و نظارت و در مواردی رفع اشکال بود. اکنون دیگر بچه ها کاملاً خلاقانه در فرایند تدریس شرکت می کردند.

در طول فرایند اجرای روش جدید، بارها شاهد تغییر رفتار دانش آموزان و اظهار نظرهای آنها بودم. آنها در واقع با رفتارشان خلاقیت خویش را در جغرافیا نشان می دادند، شواهد و اطلاعات زیر تغییرات ملموس و عینی موثر بعد از اقدام به اصلاح وضع موجود را نشان می دهد:

- شور و نشاط فراوان دانش آموزان برای یادگیری جغرافیا، طوری که برای ارتباط با آنها جهت رفع اشکال در غیر ساعات حضور در مدرسه، E-mail خویش را در اختیار آنها گذاشتم.

- تهیه بانک نرم افزاری ویژه جغرافیا در هر کلاس، که در انتهای سال تحصیلی وقف کتابخانه مدرسه شد.

- تهیه CD های ارائه درس های جغرافیا توسط خود دانش آموزان، این امر علاوه بر آموزش جغرافیا باعث یادگیری و تمرین نحوه ارائه مطالب (Presentation) در مجامع مختلف که یکی از مشکلات دانشجویان حتی در مقاطع تحصیلات تکمیلی است، می شد.

- ارائه مطالب و مقالات جالب جغرافیایی به روز که عمدتاً از اینترنت گردآوری شده بودند.

- ارائه مقالاتی در مورد ایرادات کتب درسی جغرافیا.

- اظهار نظر مدیریت مدرسه، معاونان، همکاران صاحب نظر و اولیای دانش آموزان که نشانگر رضایت نسبی آنها از اجرای روش جدید بود.

در اثر اجرای این روش کلاسهای بی روح و منفعل جغرافیای بنده به کلاسهای پرشور و فعال تبدیل شد و ابتکارات و خلاقیت های جالب توجهی از طرف دانش آموزان صورت گرفت. نوآوری در روش ارائه درس ، پاسخ به سوالات ، تهیه نرم افزار و ایجاد دید انتقادی نسبت به کتب درسی، روح جدیدی در کالبد سرد کلاسهای جغرافیا دمید.

****