باران های موسمی چیست و چه زمانی رخ می دهد؟

باران های موسمی باران های سختی هستند که در فصل بارندگی در هند و دیگر کشور ها گرم می بارند.با شروع تابستان دراین منطقه طوفان آغاز می شود و بارندگی را نیز همراه می آورد. بارندگی تا پاییز ادامه پیدا کند و پس از آن هوا خشک می شود ،این خشکی تا آغاز باران های موسمی بعدی ادامه پیدا می کند. علت وجود این نوع آب و هوا وزش باد هایی است که باد موسمی گویند.

دوران باستان که در شمال اقیانوس هند کشتی‌ رانی می‌کردند، با باران‌های موسمی تابستان آشنایی داشتند. این باران‌ها پیرامون شبه‌قاره هند، به ویژه خلیج بنگال را توفانی و ناامن می‌کرده است و دامنه آن، حتی در برخی موارد به قلب دریای پارس هم کشیده می‌شد به طوری که در چند مورد مرکز ایران را هم تحت تاثیر قرار داده است.

باران های موسمی باران های سختی هستند که در فصل بارندگی در هند و دیگر کشور ها گرم می بارند.با شروع تابستان دراین منطقه طوفان آغاز می شود و بارندگی را نیز همراه می آورد. بارندگی تا پاییز ادامه پیدا کند و پس از آن هوا خشک می شود ،این خشکی تا آغاز باران های موسمی بعدی ادامه پیدا می کند. علت وجود این نوع آب و هوا وزش باد هایی است که باد موسمی گویند.

دوران باستان که در شمال اقیانوس هند کشتی‌ رانی می‌کردند، با باران‌های موسمی تابستان آشنایی داشتند. این باران‌ها پیرامون شبه‌ قاره هند، به ویژه خلیج بنگال را توفانی و ناامن می‌کرده است و دامنه آن، حتی در برخی موارد به قلب دریای پارس هم کشیده می‌شد به طوری که در چند مورد مرکز ایران را هم تحت تاثیر قرار داده است.

در خرداد ماه و در حالی‌ که نیم‌کره شمالی به سوی تابستانی سوزنده پیش می‌تازد، در شبه قاره هند گویی زمستان آغاز می‌شود. گرمای دهشتناک و مرگ‌آور توسط بارانی سیل‌آسا به نام مانسون یا طوفان‌های موسمی قطع شده و زندگی در این سرزمین را امکان پذیر می‌سازد. خط استوای هواشناسی ITCZ که بر خلاف استوای جغرافیایی ثابت نیست و به شدت متغیر است، بر روی فلات تبت مستقر شده و شبه قاره هند را که از دیدگاه جغرافیایی در نیم‌کره شمالی قرار دارد، در نیم‌کره جنوبی قرار می‌دهد.

سرچشمه اصلی نیروی مانسون

همانند همه سیستم‌های اقیانوس‌ شناسی و هواشناسی در سیاره زمین، مانسون‌ها هم نیروی اصلی خود را از خورشید می‌گیرند. کم ‌و بیش حدود 30% از انرژی خورشیدی که به سطوح بالای جوی می‌رسد، به ‌وسیله سطوح فوقانی ابرها و سطح زمین به فضا بازتاب می‌شوند. مقدار بسیار کمی از آن نیز به ‌وسیله جو جذب می‌شود. تضاد و تقابل فصل‌ها در دو نیمکره شمالی و جنوبی، موجب حرکت آرام هوا از نیمکره زمستانی به سوی نیمکره تابستانی، به وسیله گرادیان(2) افقی فشار و نیروی عمودی شناوری از اختلاف درجه حرارت، می‌شود.

اما آب و خشکی، به مقدار یکسان انرژی دریافتی از خورشید، دو واکنش متفاوت نشان می‌دهند. دو دلیل برای این تفاوت ذکر شده است. نخست اینکه دمای ویژه آب دو برابر دمای ویژه خاک است، یعنی با مقدار مساوی انرژی دریافتی، خاک دو برابر آب گرم می‌شود. دلیل دوم ‌که از دلیل نخست بسیار مهم‌تر است این ‌است ‌که، گنجایش مؤثر دما، (توانایی یک ماده برای نگه داشتن گرما)، برای اقیانوس‌ها بسیار بیشتر از قاره‌هاست.

در فصل زمستان، خشکی بیش از انرژی که از خورشید دریافت می‌کند، انرژی به هوا گسیل می‌کند. گرمایی که در تابستان پیش در ژرفای خاک ذخیره شده بود، اینک به سطح زمین می‌آید. از آنجاییکه در اقیانوس، گرمای بیشتری ذخیره می‌شود، در زمستان سطح آن کمتر سرد می‌شود.

چرخه تابستانی مانسون هند

در فصل تابستان در هر نیم‌کره، انرژی دریافتی خورشید، بیش از انرژی باز تابشی است. همچنین خشکی گرمای خود را زودتر از دست می‌دهد. این خصوصیت به ‌ویژه بر روی بیابان رب الخالی، یکی از بزرگترین بیابان‌های جنب‌حاره، و فلات تبت، با ارتفاع متوسط 4 کیلومتر از سطح دریا، در میانه قاره آسیا، نمایان است. این گرمای از دست رفته، حد غربی و شمالی مانسون هند را توجیه می‌کند.

در خرداد ماه هندوستان شمالی از چندین ماه پیش همچنان خشک است و دما در آن به بیش از 40 درجه سانتیگراد می‌رسد. همزمان در نیم‌کره جنوبی، زمین سرد است. در هر نیم‌کره، تبادل انرژی میان خشکی و دریا برقرار می‌شود. نتیجه کلی، بالا رفتن گرمای هندوستان و شمال افریقا در برابر پایین آمدن گرمای اقیانوس هند است.

هنگامی که ناحیه مانسون آسیا به بیشینه دمای خود می‌رسد، گرادیان افقی فشار بر فراز خشکی و دریا شدت می‌یابد. گرادیان فشار و نیروهای شناوری که به وسیله گرمای هوا ایجاد می‌شوند، موجب حرکت همگرائی در نزدیکی سطح زمین می‌گردند. این خود موجب حرکت هوای مرطوب و سنگین از سوی استوا و اقیانوس هند به سوی منطقه کم‌فشار جنوب آسیا می‌شود. به دلیل وجود شتاب کوریولیس (نیروی حاصل از چرخش محوری زمین) ، مسیر واقعی حرکت بادها منحنی است. پاد ساعت‌گرد روی شبه قاره هند و ساعت‌گرد بر روی فلات تبت.

باران‌های موسمی

جریان هوای برخاسته در روی شبه قاره هند، محیطی با فشار کم را ایجاد می‌کند. این هوا نخست منبسط شده سپس سرد می‌شود، آنگاه رطوبتی را که با خود حمل می‌کرده به ابر و سرانجام باران تبدیل می‌گردد. فرآیند میعان نیز گرمای نهان (latent heat) ذخیره شده در مولکول‌های آب را آزاد می‌کند. این منبع عظیم گرما به نیروی شناوری برای ایجاد چرخه مانسون افزوده می‌شود.

رشته کوه‌های Ghats در ساحل غربی هند و رشته کوه‌های سترگ هیمالایا در فلات تبت در شمال شبه‌قاره هند، نیروی مکانیکی بالارونده‌ای تولید می‌کنند که این نیرو به فرآیند میعان و بارش بسیار کمک می‌کند. باران‌های موسمی تابستانی آسیا، برای حدود یک‌صد روز، تقریبا همزمان با بادهای 120 روزه سیستان، از روزهای پایانی خرداد ماه آغاز شده و در روزهای آغازین مهر ماه به پایان می‌رسد. روز آغازین این باران‌ها برای هر سال متفاوت از سال‌های دیگر است، اما این روز در یک محدوده یک ماهه قرار دارد.