جهت یابی-قبله یابی

دانشمندان در گذشته همواره به دنبال پاسخ اين سوال بوده‌اند كه پرندگان چگونه در سفرهاي بسيار طولاني خود كه گاه طول آنها به هزاران كيلومتر مي‌رسد، از مسير اصلي خارج نشده و مقصد خود را گم نمي‌كنند. 
به گفته "گرتا فلايشنر" سرپرست مطالعه و محقق دانشگاه "فرانكفورت"، اين احتمال وجود دارد كه كشف جديد در كبوترها براي تمامي پرندگان صدق كند و همه آنها با استفاده از قطب‌نماهاي زيستي خود جهت پروازشان را تعيين كنند. 
پيش از اين سلولهاي مشابه حاوي تركيبات آهن در برخي ديگر از پرندگان از جمله سينه‌سرخها و چكاوكها شناسايي شده بود.

قطب نماوسیله است که هم درروزوهم درشب وسیله ای مناسب برای جهت یابی است.علاوه براین روش های دیگری به تفکیک جهت یابی درشب ویاددرروزمعرفی می شود.

GPS   دستگاه 

يك دريافت كننده ي GPSعلاوه برجهت یابی  با سيگنال هايي كه از حداكثر سه ماهواره دريافت مي كند، مي تواند مسير حركت و مختصات دو بعدي (طول و عرض) مكان را محاسبه كند. با در نظر گرفتن چهار يا بيشتر ماهواره ، دريافت كننده مي تواند مختصات سه بعدي (طول،عرض،ارتفاع) مكان كاربر را مشخص كند. زماني كه مكان كاربر مشخص شد ، GPS مي تواند ساير اطلاعات نظير:سرعت،مسير،فاصله ي پيموده شده،فاصله تا مقصد،زمان طلوع و غروب خورشيد و ... را محاسبه كند.

چگونه درروزجهت یابی کنیم؟

1-    طلوع وغروب خورشید.

هرطرف که خورشیدطلوع کندمشرق وهرطرف که خورشیدغروب کندمغرب نام دارد.

2- ساعت :

 عقربه ساعت شمار را به طرف خورشید می‌گیریم به طوری که سایه آن به زیر خودش برود. آنگاه بین عدد دوازده و عقربه ساعت شمار زاویه‌ای رسم میکنیم .اگر برای زاویه تشکیل شده نیمسازی در نطر بگیریم این نیمساز سمت جنوب را نشان میدهد .(البته در نیمکره شمالی که ما قرار داریم)

۳- لانه مورچه‌ها مورچه ها به صورت غریزی خاک رادرجهت شمال لانه هایشان می ریزندتالانه شان آفتاب گیرباشد.

۴- خورشید و اجسام :

شئ راست وبلندی را در زمین فرومیکنیم جهت سایه ایجادشده هنگام ظهرجهت شمال رانشان می دهد.(درنیمکده شمالی)

۵- تنه درختان بریده شده :

دوایرتنه درخت بریده رانگاه می‌کنیم هرجا که فاصله خطوط به هم نزدیک باشد سمت شمال و هرجا که فاصله خطوط از هم دور باشد سمت جنوب را نسان می‌دهد.

۶- خزه روی درختان :

آن طرفی که خزه زیاد است سمت شمال را نشان می‌دهد.

۷-در مساجد مسلمین

 که محراب به طرف (قبله)جنوب غربی است. (درشمال شرق ایران-خراسان رضوی)

۸-در گورستان مسلمین

در گورستان مسلمین سنگ قبر سمت (قبله) جنوب غرب را نشان می دهد.(درشمال شرق ایران-خراسان رضوی)

۹-مسمانان سنگ دستشویی راخلاف جهت قبله نصب می کنند.

۱۰-دیوارهای خرابه ها

معمولا سمت شمال دیوار ها بیشتر مرطوب بوده و آثار خاک ریختگی دارد

چگونه درشب جهت یابی کنیم؟

در شب برای جهت یابی می توان از وجود ستارگان و سیارات منظومه شمسی که قابل روئیت هستند استفاده نمود که چند روش به شرح زیر است:

1 – روش استفاده از ستاره قطبی یا جُدی:

در راستای قطب شمال ستاره ثابتی وجود دارد به نام ستاره قطبی که اگر روبروی آن بایستید شمال (حقیقی) پیش روی شما قرار گرفته است. برای پیدا نمودن این ستاره لازم است از مجموعه ستارگان دب  اکبر (خرس بزرگ) و ذات الکرسی استفاده نمود.

 روش استفاده از ستارگان دب اکبر:

ستارگان دب اکبر هفت ستاره می باشند که به شکل ملاقه قرار گرفته اند. اگر دو ستاره آخر یعنی لبه ملاقه را در نظر بگیریم و بوسیله یک خط فرضی آنها را به هم متصل کرده و پنج برابر ادامه دهیم، این خط به ستاره قطبی می رسد.(شکل 7)

2) روش استفاده از ستارگان ذات الکرسی:

این مجموعه از پنج ستاره تشکیل شده است که اگر آنها را به طور فرضی به هم متصل نمایید شکل N یا W در آسمان پدید می آید که اگر نیمساز زاویه کوچک تر را رسم کنیم این امتداد به ستاره قطبی منتهی می گردد.

تذکر: در شب هنگام استفاده از ستارگان ذات الکرسی گاهی اوقات از ستاره راس زاویه وسط استفاده می گردد که امتداد از آن به ستاره قطبی ختم می گردد و در برخی مواقع نیمساز زاویه کوچک تر را حدودا ادامه می دهند که هر دو امتداد به ستاره قطبی می رسد. (شکل 8)

3 - توسط ستارگان بادبادکی:

حدود هفت یا هشت ستاره در آسمان وجود دارد که به شکل بادبادکی یا علامت (؟) می باشد. این ستارگان همیشه از شرق به غرب حرکت می کنند و در هر حال دنباله بادبادک جهت جنوب را نشان می دهد. (شکل 9)

4 – بوسیله ستارگان خوشه پروین:

حدود ده الی پانزده ستاره به صورت یک دسته در یکجا به شکل خوشه انگور مجتمع هستند که به آن خوشه پروین گفته میشود. این ستارگان از شرق به غرب حرکت می کنند و در هر حال دم آن به طرف شرق می باشد.

5– به روش هلال ماه:

برآمدگی هلال ماه در نیمه اول هر ماه جهت مغرب و در نیمه دوم هر ماه جهت مشرق را نشان می دهد. (با تشخیص نیمه اول یا دوم هر ماه از این روش می توان استفاده نمود). (شکل 11)

تذکر: در صورتی که نتوانید نیمه اول و دوم هر ماه را تشخیص دهید می توانید توسط خطی مستقیم دو سر هلال ماه را به هم وصل کرده و به طرف پایین ادامه دهید تا شکل P که نشان دهنده سمت مغرب و یا شکل q که نشان دهنده سمت مشرق می باشد در نظرتان مجسم شود.

قبله یابی

قبله جهتی است که مسلمانان برخی از اعمال عبادی خود (مانند نماز و ذبح) را به سوی آن انجام می‌دهند. همچنین مردگان را در قبر به شکلی روی دست راست می‌خوابانند که بدنشان رو به قبله باشد. بسیاری از کارهای مسلمانان (مانند خوابیدن، دعا کردن، غذا خوردن، نشستن و...) مستحب است رو به قبله باشد. قبلهٔ مسلمانان ابتدا به طرف بیت‌المقدس بود، که در مدینه به فرمان خداوند به سوی کعبه (درون مسجدالحرام) تغییر کرد. عرض جغرافیایی کعبه ۲۱ درجه و ۲۵ دقیقه و ۲۴ ثانیه شمالی است، و طول جغرافیایی آن ۳۹ درجه و ۴۹ دقیقه و ۲۴ ثانیه‌است.

با یک نقشهٔ خاورمیانه و یک نقاله زاویهٔ بین شمال و قبله را مي‌توان به صورت تقريبي به دست آورد.

البته میتوان زاویه شهرموردنظرومکه وقطب جنوب رانیزبه همین روش درآورد وسپس درروی زمین ابتداروبه جنوب ایستاده وسپس به مقدارزاویه ای که ازروی نقشه بانقاله به دست آورده ایم  به سمت غرب بچرخیم تاجهت قبله به دست آید.    

• قبله‌نما: دقیق‌ترین روش تعیین قبله، به‌وسیلهٔ قبله‌نماست، که آن هم با یک قطب‌نما انجام می‌گیرد.

·         قطب‌نما: هرگاه با قطب‌نما جهت شمال را مشخص کردیم، و با نقشه اختلاف زاویهٔ جهت قبله با قطب را اندازه‌گیری نمودیم -مطابق شکل- می‌توانیم جهت قبله را به صورت تقريبي بیابیم. اين روش به دليل در نظر نگرفتن انحناي زمين مي‌تواند بسيار نادقيق باشد. مثلاً در آمريكاي شمالي جهت قبله به سمت شمال يا شمال شرقي است، در صورتي كه اين روش جهت جنوب شرقي را نشان خواهد داد.

·         سایه در روزهایی خاص: دو بار در سال خوشید دقیقاً بالای کعبه قرار می‌گیرد، که جهت قبله در هر جای دنیا خلاف جهت سایهٔ ایجاد شده از شاخص (یا هر جسمی که به طور عمودی در زمین مسطح فرو شده باشد) است. یعنی اگر رو به خوشید بایستید، رو به قبله ایستاده‌اید. این دو زمان عبارت‌اند از: ساعت ۹:۱۸ گرینویچ روز ۷ خرداد(مطابق با ۲۸ می)، و ساعت ۹:۲۷ روز ۲۶ تیر(مطابق با ۱۶جولای).

·         محراب مسجد: محراب مساجد به طرف قبله‌است. در نمازخانه‌ها هم معمولاً جهت قبله با پیکانی مشخص شده‌است.

         سنگ قبرمسلمانان

مرده را طوری روی دست راست می‌خوابانند که بدنش رو به قبله باشد